Ngành công nghiệp xe ô tô Thái Lan, từng được mệnh danh là “Detroit của Đông Nam Á”, đang đối mặt với một giai đoạn khó khăn chưa từng có trong lịch sử. Từ một trung tâm sản xuất và xuất khẩu ô tô hàng đầu khu vực, ngành công nghiệp này đang chứng kiến sản lượng sụt giảm nghiêm trọng, sự rút lui của các ông lớn Nhật Bản và áp lực cạnh tranh gay gắt từ làn sóng xe điện Trung Quốc. Bài viết này sẽ đi sâu phân tích khủng hoảng hiện tại, các nguyên nhân gốc rễ và những thách thức mà xe ô tô Thái Lan phải đối mặt, đồng thời nhìn nhận những triển vọng và hướng đi mới cho tương lai.
Vị Thế Lịch Sử Và Tầm Quan Trọng Của Ngành Xe Ô Tô Thái Lan
Trong nhiều thập kỷ, Thái Lan đã xây dựng được một vị thế vững chắc như một cường quốc sản xuất ô tô trong khu vực Đông Nam Á và trên toàn cầu. Với sự đầu tư mạnh mẽ từ các tập đoàn ô tô Nhật Bản như Toyota, Honda, Isuzu và Mitsubishi từ những năm 1960, ngành công nghiệp xe ô tô Thái Lan đã phát triển thành một hệ sinh thái toàn diện, bao gồm cả sản xuất xe hoàn chỉnh (CBU) và linh kiện phụ tùng.
Ngành này không chỉ đóng góp một phần lớn vào tổng sản phẩm quốc nội (GDP) của Thái Lan mà còn tạo ra hàng triệu việc làm trực tiếp và gián tiếp, từ kỹ sư, công nhân lắp ráp đến nhân viên bán hàng và dịch vụ. Chuỗi cung ứng phụ tùng phức tạp và hiệu quả đã biến Thái Lan thành một mắt xích không thể thiếu trong chuỗi giá trị ô tô toàn cầu. Các chính sách hỗ trợ của chính phủ, cùng với lực lượng lao động lành nghề và vị trí địa lý thuận lợi, đã củng cố vị thế của Thái Lan như một trung tâm sản xuất ô tô chiến lược. Tuy nhiên, bức tranh tươi sáng này đang dần bị che mờ bởi những thách thức mới nổi lên, đe dọa trực tiếp đến tương lai của xe ô tô Thái Lan.
Sản Lượng Xe Ô Tô Thái Lan Giảm Sâu: Những Con Số Đáng Báo Động
Thực trạng ngành sản xuất ô tô tại Thái Lan trong năm 2024 đã vẽ nên một bức tranh ảm đạm. Theo số liệu từ Liên đoàn Công nghiệp Thái Lan (FTI), trong 11 tháng đầu năm 2024, tổng sản lượng xe ô tô Thái Lan chỉ đạt 1.364.119 chiếc, giảm mạnh 20,14% so với cùng kỳ năm 2023. Đây là một con số thấp hơn rất nhiều so với kỳ vọng ban đầu của Chính phủ Thái Lan, vốn đặt mục tiêu sản lượng 1,9 triệu xe các loại cho cả năm 2024.
Khi nhận thấy mục tiêu ban đầu khó có thể đạt được, Chính phủ đã phải điều chỉnh giảm kỳ vọng xuống còn 1,7 triệu xe vào tháng 7. Tuy nhiên, với tình hình hiện tại, kết quả thực tế dự kiến cho cả năm 2024 chỉ có thể đạt khoảng 1,5 triệu xe, đánh dấu một mức giảm lịch sử và gây ra những lo ngại sâu sắc về sức khỏe của ngành công nghiệp chủ lực này. Sự sụt giảm sản lượng không chỉ phản ánh tình hình kinh doanh khó khăn mà còn gây ra hiệu ứng domino trên toàn bộ nền kinh tế, từ các nhà máy sản xuất xe hơi đến hàng ngàn doanh nghiệp cung ứng phụ tùng và dịch vụ liên quan.
Sản lượng ô tô Thái Lan giảm mạnh, cho thấy sự lao đao của ngành công nghiệp xe hơi nước này.
Vào tháng 7/2024, các giám đốc điều hành cấp cao trong ngành ô tô Thái Lan đã khẩn thiết kêu gọi Chính phủ ban hành các biện pháp kích thích để hỗ trợ ngành sản xuất xe động cơ đốt trong (ICE) đang gặp nhiều khó khăn. Họ nhấn mạnh rằng sản lượng giảm xuống mức thấp kỷ lục, với việc nhiều nhà sản xuất lớn phải đóng cửa hoặc thu hẹp quy mô hoạt động, và các đại lý vật lộn với doanh số bán hàng quá thấp. Tình hình này đe dọa trực tiếp đến sinh kế của hàng trăm nghìn lao động và sự ổn định của chuỗi cung ứng xe ô tô Thái Lan.
Làn Sóng Rút Lui Của Các Ông Lớn Nhật Bản
Sự suy thoái của ngành công nghiệp xe ô tô Thái Lan được thể hiện rõ nét qua làn sóng các hãng xe Nhật Bản, vốn là xương sống của ngành, đang dần đóng cửa hoặc thu hẹp quy mô sản xuất. Subaru, một trong những nhà sản xuất xe hơi nổi tiếng, đã chính thức ngừng mọi hoạt động sản xuất tại các nhà máy ở Thái Lan vào cuối năm 2024. Quyết định này là dấu hiệu đáng báo động về sự thay đổi chiến lược toàn cầu và áp lực cạnh tranh gay gắt.
Tiếp theo đó, Honda cũng đã đưa ra thông báo về việc đóng cửa nhà máy sản xuất ô tô tại Ayutthaya, Thái Lan vào năm 2025. Đây là một trong những cơ sở sản xuất lớn nhất của Honda tại Đông Nam Á, với công suất hàng năm lên đến 120.000 xe. Việc đóng cửa nhà máy có quy mô như vậy không chỉ gây ảnh hưởng lớn đến hàng ngàn lao động mà còn gửi đi một tín hiệu mạnh mẽ về những thách thức mà các nhà sản xuất xe truyền thống đang phải đối mặt.
Không dừng lại ở đó, Suzuki cũng đã công bố kế hoạch đóng cửa nhà máy sản xuất tại Thái Lan vào năm 2025. Trong khi các hãng khác đóng cửa, Toyota, một công ty ô tô có mặt lâu đời và có ảnh hưởng lớn nhất tại Thái Lan, đã phải cắt giảm thời gian làm việc và triển khai nhân viên cho các nhiệm vụ đa chức năng để tránh sa thải hàng loạt. Những động thái này cho thấy các ông lớn Nhật Bản đang phải tìm mọi cách để thích nghi với tình hình thị trường thay đổi nhanh chóng và áp lực chi phí ngày càng tăng.
Xu hướng này không chỉ giới hạn ở các nhà sản xuất xe hơi hoàn chỉnh mà còn lan rộng đến các công ty cung cấp linh kiện. Techno Metal, một nhà cung ứng các bộ phận gầm xe bằng kim loại cho các hãng xe ô tô Nhật Bản tại Thái Lan trong hơn ba thập kỷ qua, đã chứng kiến sản lượng tại hai nhà máy của công ty ở tỉnh Chon Buri hiện chỉ đạt 40% công suất tối đa. Bà Nattaporn Chewapornpimon, Phó tổng giám đốc Techno Metal, cho biết: “Vào cuối năm ngoái, chúng tôi có khoảng 1.200 công nhân, nhưng bây giờ, chỉ còn lại 900 người. Chúng tôi cũng đã giảm giờ làm việc xuống 75% và cắt giảm giờ làm thêm.”
Theo TS Saroj Vasuwanich, cựu chủ tịch Hội đồng Công nghiệp miền Đông Thái Lan, nếu xu hướng này tiếp tục diễn ra, tình hình có thể trở nên nghiêm trọng hơn rất nhiều. Việc đóng cửa nhà máy và giảm sản xuất của các hãng xe lớn sẽ gây ra những hậu quả nghiêm trọng đối với nền kinh tế và xã hội Thái Lan. Hàng nghìn lao động sẽ mất việc làm, nhiều nhà cung cấp phụ tùng, linh kiện sẽ phải đối mặt với sự sụt giảm đơn hàng, có thể phải thu hẹp quy mô hoạt động hoặc đóng cửa hoàn toàn, ảnh hưởng nghiêm trọng đến toàn bộ chuỗi cung ứng trong ngành công nghiệp xe ô tô Thái Lan.
Nguyên Nhân Sâu Xa: Kinh Tế Nội Địa Và Áp Lực Từ Xe Điện Trung Quốc
Sự suy thoái của ngành xe ô tô Thái Lan không chỉ bắt nguồn từ một yếu tố mà là sự kết hợp của nhiều nguyên nhân phức tạp, trong đó nổi bật là tình hình kinh tế nội địa và làn sóng xe điện Trung Quốc.
Thắt Chặt Tín Dụng Và Sức Mua Suy Giảm
Trang WapCar, một chuyên trang theo dõi thị trường ô tô Đông Nam Á, nhận định rằng vấn đề của Thái Lan đến từ cả nền kinh tế vĩ mô và sự tràn vào của xe điện Trung Quốc. Doanh số bán ô tô tại Thái Lan trong năm 2024 chỉ đạt 560.000 chiếc, giảm 26% so với năm 2023. Con số này thấp xa so với mức 754.254 xe của năm 2021, thời điểm đại dịch Covid-19 hoành hành và gây ra nhiều bất ổn kinh tế. Điều này cho thấy sức mua của người tiêu dùng Thái Lan đang giảm sút nghiêm trọng, ngay cả khi so với giai đoạn khủng hoảng.
Để kiểm soát tình trạng nợ hộ gia đình đang ở mức cao kỷ lục, Ngân hàng trung ương Thái Lan đã áp dụng chính sách thắt chặt việc phê duyệt các khoản vay mua ô tô từ năm 2023. Chính sách này, dù cần thiết để duy trì ổn định tài chính vĩ mô, đã khiến nhiều người dân gặp khó khăn hơn trong việc tiếp cận các khoản vay mua xe, từ đó làm giảm đáng kể nhu cầu thị trường đối với xe ô tô Thái Lan. Khi người tiêu dùng không thể vay tiền để mua xe, doanh số bán hàng tất yếu sẽ sụt giảm, gây áp lực lên các nhà sản xuất và đại lý.
Làn Sóng Xe Điện Trung Quốc: Cơ Hội Hay Thách Thức?
Một yếu tố khác, mang tính chiến lược và lâu dài hơn, chính là chính sách khuyến khích xe điện (EV) của Chính phủ Thái Lan và hệ quả là sự tràn ngập thị trường bởi các mẫu xe điện từ Trung Quốc. Thái Lan đã đưa ra nhiều ưu đãi lớn, bao gồm giảm thuế và trợ cấp, nhằm thu hút đầu tư vào sản xuất và tiêu thụ xe điện, với tham vọng trở thành trung tâm sản xuất EV của khu vực. Chính sách này đã thành công trong việc thu hút các nhà sản xuất Trung Quốc như BYD, MG, Great Wall Motors thiết lập các cơ sở lắp ráp hoặc nhập khẩu xe vào Thái Lan.
Tuy nhiên, vấn đề phát sinh là các nhà sản xuất Trung Quốc này, dù đầu tư vào EV, lại không có cùng mức độ đầu tư vào sản xuất nội địa sâu rộng cho xe động cơ đốt trong như cách mà các hãng xe Nhật Bản đã làm trong nhiều thập kỷ. Điều này tạo ra một sự mất cân bằng đáng kể. Nguồn cung xe điện từ Trung Quốc trở nên quá dồi dào, trong khi nhu cầu chung của thị trường lại giảm sút do các yếu tố kinh tế. Tình trạng cung vượt cầu đã buộc các hãng xe phải liên tục giảm giá để cạnh tranh, dẫn đến lợi nhuận bị hụt quá nhiều, cuối cùng gây phá sản hoặc đóng cửa một số doanh nghiệp.
Mặc dù thị trường xe ô tô Thái Lan không quá sáng sủa, nhưng từ góc nhìn của các hãng xe Trung Quốc, nó vẫn tốt hơn nhiều so với thị trường quê nhà đang quá thừa cung và cạnh tranh khốc liệt. Do đó, họ vẫn tiếp tục ồ ạt xuất khẩu sang Thái Lan. Hậu quả là hàng chục nghìn ô tô Trung Quốc đang chất đống tại Cảng Laem Chabang ở Chonburi, làm tăng thêm áp lực lên hệ thống logistics và thị trường nội địa. Chương trình nghị sự về xe điện của Chính phủ Thái Lan dường như đã không lường trước được mức độ ảnh hưởng và yếu tố cạnh tranh từ Trung Quốc, dẫn đến gây tổn hại nghiêm trọng cho ngành xe ô tô Thái Lan truyền thống.
Hậu Quả Kinh Tế Và Xã Hội Đối Với Thái Lan
Sự suy thoái của ngành xe ô tô Thái Lan kéo theo những hậu quả sâu rộng, tác động tiêu cực đến cả nền kinh tế và xã hội nước này. Đầu tiên và dễ thấy nhất là vấn đề việc làm. Với việc các nhà máy đóng cửa hoặc cắt giảm sản xuất, hàng nghìn lao động sẽ phải đối mặt với nguy cơ mất việc. Những lao động này thường là lực lượng có tay nghề, đóng góp đáng kể vào thu nhập hộ gia đình và tiêu dùng xã hội. Mất việc làm sẽ không chỉ ảnh hưởng đến đời sống cá nhân mà còn gây áp lực lên các chương trình an sinh xã hội của chính phủ.
Thứ hai, chuỗi cung ứng phức tạp của ngành ô tô cũng đang bị tổn thương nghiêm trọng. Nhiều nhà cung cấp phụ tùng và linh kiện nội địa, vốn phụ thuộc vào các đơn hàng từ các hãng xe lớn, sẽ phải đối mặt với sự sụt giảm đơn hàng đột ngột. Điều này có thể buộc họ phải thu hẹp quy mô hoạt động, sa thải nhân viên, hoặc thậm chí đóng cửa hoàn toàn. Sự suy yếu của các nhà cung cấp này không chỉ làm suy yếu năng lực sản xuất của Thái Lan mà còn ảnh hưởng đến khả năng tự chủ công nghệ và đổi mới của ngành.
Thứ ba, sự sụt giảm sản lượng và doanh số bán hàng của xe ô tô Thái Lan cũng sẽ tác động tiêu cực đến nguồn thu ngân sách của chính phủ. Các khoản thu từ thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng (VAT) và thuế thu nhập từ các doanh nghiệp và người lao động trong ngành sẽ giảm sút. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng đầu tư công vào các dự án phát triển cơ sở hạ tầng, y tế, giáo dục và các lĩnh vực quan trọng khác.
Cuối cùng, sự suy giảm vị thế của Thái Lan như một trung tâm sản xuất ô tô cũng là một mối lo ngại lớn. Hình ảnh về một quốc gia có ngành công nghiệp ô tô phát triển, thu hút đầu tư nước ngoài và tạo ra giá trị cao đang bị đe dọa. Điều này có thể ảnh hưởng đến khả năng thu hút các dự án đầu tư mới trong tương lai, không chỉ trong ngành ô tô mà còn trong các lĩnh vực công nghiệp khác. Để duy trì và phát triển, xe ô tô Thái Lan cần có một chiến lược rõ ràng và linh hoạt hơn bao giờ hết.
Thế Tiến Thoái Lưỡng Nan Của Chính Phủ Thái Lan
Trong bối cảnh khủng hoảng, Chính phủ Thái Lan đang đứng trước một thế tiến thoái lưỡng nan, phải cân nhắc giữa việc hỗ trợ ngành xe động cơ đốt trong truyền thống và tham vọng trở thành trung tâm xe điện của châu Á.
Áp Lực Duy Trì Ngành Xe Đốt Trong Truyền Thống
Liên đoàn Công nghiệp Thái Lan (FTI) đã mạnh mẽ kêu gọi Chính phủ Thái Lan hỗ trợ ngành ô tô thông qua các biện pháp kích cầu mua sắm, đặc biệt là đối với xe động cơ đốt trong và xe bán tải. Lý do là các loại xe này sử dụng trên 90% linh kiện sản xuất trong nước, góp phần duy trì chuỗi cung ứng và tạo việc làm cho người dân Thái Lan. Theo FTI, việc tăng sản xuất trong ngành ô tô sẽ dẫn đến nhiều cơ hội việc làm mới, cải thiện thu nhập cho người lao động, và tăng đáng kể doanh thu từ các loại thuế như thuế tiêu thụ đặc biệt, thuế giá trị gia tăng và thuế thu nhập cho Chính phủ. Việc duy trì ngành xe đốt trong không chỉ là vấn đề kinh tế mà còn là vấn đề xã hội, đảm bảo ổn định việc làm cho một bộ phận lớn dân cư.
Tuy nhiên, việc quá phụ thuộc hoặc chỉ tập trung vào việc bảo vệ ngành xe động cơ đốt trong truyền thống có thể khiến tham vọng lớn hơn của Thái Lan bị ảnh hưởng. Trong bối cảnh toàn cầu đang chuyển dịch mạnh mẽ sang xe điện để giảm phát thải và đối phó với biến đổi khí hậu, việc chậm trễ trong việc thích nghi có thể khiến Thái Lan tụt hậu so với các quốc gia khác. Các công nghệ và tiêu chuẩn sản xuất xe đốt trong có thể dần trở nên lỗi thời, và việc tiếp tục đầu tư vào chúng có thể không mang lại lợi ích lâu dài.
Tham Vọng Trở Thành Trung Tâm Xe Điện Châu Á
Chính phủ Thái Lan đã công bố mục tiêu đầy tham vọng là đưa đất nước trở thành trung tâm sản xuất xe điện của châu Á. Mục tiêu này được hỗ trợ bằng các chính sách ưu đãi đầu tư hấp dẫn, thu hút nhiều nhà sản xuất EV toàn cầu. Trở thành một trung tâm xe điện không chỉ giúp Thái Lan bắt kịp xu hướng công nghệ mới, mà còn thu hút các khoản đầu tư lớn vào nghiên cứu và phát triển, tạo ra các công việc có giá trị gia tăng cao hơn, và góp phần vào mục tiêu phát triển bền vững.
Tuy nhiên, để đạt được tham vọng này, Thái Lan cần phải giải quyết nhiều thách thức. Sự cạnh tranh từ các quốc gia láng giềng trong khu vực như Indonesia và Việt Nam cũng đang nỗ lực thu hút đầu tư EV là rất lớn. Ngoài ra, việc chuyển đổi sang sản xuất EV đòi hỏi đầu tư lớn vào hạ tầng sạc điện, phát triển các công nghệ pin, và đào tạo một lực lượng lao động có kỹ năng chuyên biệt về xe điện. Sự mâu thuẫn giữa việc duy trì ngành xe truyền thống và phát triển EV đặt Chính phủ Thái Lan vào một tình thế khó khăn, đòi hỏi sự linh hoạt và tầm nhìn chiến lược dài hạn để cân bằng các lợi ích và rủi ro.
Triển Vọng Và Giải Pháp Cho Ngành Xe Ô Tô Thái Lan
Để vượt qua giai đoạn khủng hoảng và định hình lại tương lai, ngành xe ô tô Thái Lan cần một chiến lược toàn diện và linh hoạt, không chỉ tập trung vào giải quyết vấn đề trước mắt mà còn phải có tầm nhìn dài hạn.
Một trong những giải pháp quan trọng nhất là việc phát triển một chiến lược cân bằng giữa việc hỗ trợ ngành xe động cơ đốt trong truyền thống trong giai đoạn chuyển tiếp và đẩy mạnh phát triển xe điện. Chính phủ có thể tiếp tục đưa ra các ưu đãi có mục tiêu cho các nhà sản xuất ICE cam kết nâng cấp công nghệ và giảm phát thải, đồng thời khuyến khích họ chuyển đổi dần sang sản xuất linh kiện và hệ thống cho xe điện. Việc đa dạng hóa sản phẩm, không chỉ tập trung vào xe con mà còn mở rộng sang xe thương mại, xe chuyên dụng, và các giải pháp di chuyển thông minh, cũng là một hướng đi tiềm năng.
Nâng cao giá trị gia tăng nội địa là yếu tố then chốt. Thay vì chỉ là nơi lắp ráp, Thái Lan cần đầu tư mạnh vào nghiên cứu và phát triển (R&D) để tạo ra các công nghệ và linh kiện cốt lõi cho xe điện, từ pin, động cơ điện đến phần mềm điều khiển. Điều này sẽ giúp giảm sự phụ thuộc vào nhập khẩu và tạo ra nhiều việc làm chất lượng cao hơn. Việc đào tạo nguồn nhân lực chất lượng cao, có kiến thức và kỹ năng chuyên sâu về công nghệ xe điện, trí tuệ nhân tạo, và tự động hóa là cực kỳ cần thiết. Các chương trình hợp tác giữa chính phủ, doanh nghiệp và các trường đại học, cao đẳng cần được đẩy mạnh.
Thúc đẩy hợp tác quốc tế cũng đóng vai trò quan trọng. Thái Lan không chỉ nên tập trung vào các nhà đầu tư Trung Quốc mà còn cần mở rộng hợp tác với các đối tác truyền thống như Nhật Bản, châu Âu, và Hoa Kỳ, khuyến khích họ đầu tư vào các công nghệ xanh và sản xuất thông minh. Việc xây dựng một hệ sinh thái xe điện toàn diện, bao gồm cả hạ tầng sạc điện công cộng và tư nhân, trạm đổi pin, và các dịch vụ hỗ trợ khác, là điều kiện tiên quyết để thúc đẩy sự chấp nhận của người tiêu dùng đối với xe điện.
Việc tăng cường niềm tin và sức mua của người tiêu dùng nội địa cũng cần được chú trọng. Chính phủ có thể xem xét các biện pháp kích thích kinh tế, hỗ trợ tài chính cho người dân mua sắm xe mới, đặc biệt là xe điện hoặc các mẫu xe ICE có hiệu suất cao, tiết kiệm nhiên liệu. Cuối cùng, một kênh thông tin đáng tin cậy như Sài Gòn Xe Hơi có thể giúp người tiêu dùng Việt Nam nắm bắt được những biến động của thị trường xe ô tô khu vực, bao gồm cả tình hình phát triển của xe ô tô Thái Lan, từ đó đưa ra những quyết định sáng suốt. Đây là thời điểm để Thái Lan chuyển mình, từ một trung tâm sản xuất truyền thống sang một trung tâm công nghệ tiên tiến và bền vững.
Khủng hoảng hiện tại có thể là một cơ hội để Thái Lan đánh giá lại chiến lược phát triển ngành ô tô của mình và đưa ra những định hướng mới, phù hợp với xu thế toàn cầu, đảm bảo rằng ngành công nghiệp này sẽ tiếp tục là động lực tăng trưởng mạnh mẽ cho nền kinh tế trong tương lai.
Ngành xe ô tô Thái Lan đang đứng trước ngã ba đường. Sự kết hợp giữa suy thoái kinh tế nội địa và làn sóng xe điện Trung Quốc đã tạo ra một “cơn bão hoàn hảo”, đe dọa vị thế truyền thống của ngành công nghiệp này. Để vượt qua thách thức, Chính phủ Thái Lan cần có một chiến lược rõ ràng, linh hoạt và quyết đoán, cân bằng giữa việc hỗ trợ các ngành công nghiệp truyền thống và đẩy mạnh phát triển xe điện. Chỉ khi đó, ngành xe ô tô Thái Lan mới có thể tái định vị mình trong chuỗi giá trị toàn cầu, hướng tới một tương lai bền vững và đổi mới.
